Ngành Địa chất ở nước ta đã hình thành ngay sau thắng lợi của cuộc Cách mạng Tháng Tám, ngày 3/10/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra sắc lệnh thành lập Tổng nha Khoáng chất và Kỹ nghệ thuộc Bộ Quốc dân Kinh tế. Sang năm sau, 1946, cơ quan này được tách ra thành Sở Địa chất, Sở Khoáng chất và Sở Kỹ nghệ. Hoạt động chủ yếu là tìm khoáng sản, phục vụ kháng chiến chống thực dân Pháp. Sau khi tiếp quản Thủ đô, năm 1955, Sở Địa chất được thành lập và thuộc Bộ Công thương. Đến năm 1960, nhận thấy tầm quan trọng của việc điều tra địa chất và khoáng sản trong việc xây dựng nền kinh tế nước nhà, Chính phủ đã quyết định thành lập Tổng cục
Địa chất trực thuộc Hội đồng Bộ trưởng. Chính trong thời gian này, đội ngũ địa chất nước ta dần dần hình thành với việc thành lập Đoàn 20, tiền thân của các Liên đoàn Bản đồ địa chất, Đoàn 45, tiền thân của Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản. Và nhiều đơn vị địa chất thăm dò khoáng sản khác đã ra đời.
Đến nay, để đáp ứng yêu cầu phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế nước ta, Chính phủ đã ra Nghị định thành lập Tổng cục Địa chất và Khoáng sản. Và trong Quyết định số 26/2011/QĐ-TTg ra ngày 4/5/2011, Thủ tướng Chính phủ đã quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức và ban lãnh đạo của Tổng cục Địa chất và Khoáng sản. Toàn bộ Quyết định này đã được công bố trong Tạp chí Địa chất số 323/1-2/2011.
Trong buổi lễ ra mắt, sau khi Ông Tạ Đình Thi, Vụ trưởng Vụ Tổ chức Cán bộ Bộ TN&MT công bố Quyết định của Thủ tướng quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Tổng cục Địa chất và Khoáng sản, và Quyết định của Bộ trưởng Bộ TN&MT bổ nhiệm Lãnh đạo Tổng cục ĐC&KS, Bộ trưởng Bộ TN&MT Nguyễn Minh Quang đã phát biểu giao nhiệm vụ cho Tổng cục, Tổng cục trưởng Tổng cục ĐC&KS Nguyễn Văn Thuấn đã long trọng nhận nhiệm vụ, chân thành cảm ơn các nhà lãnh đạo và địa chất lão thành ... “đã cống hiến hết mình cho sự nghiệp địa chất và khoáng sản.” Nguyên Chủ tịch nước, nhà địa chất Trần Đức Lương đã phát biểu, tuyên dương những đóng góp của Ngành Địa chất cho sự phát triển của đất nước và chúc cho ngành luôn đạt các thành tựu lớn, từng bước nâng cao trình độ cán bộ trong ngành để hoàn thành những trọng trách mà Đảng và Nhà nước đã tin tưởng giao phó.
Buổi lễ đã diễn ra long trọng và phấn khởi. Sự ra đời của Tổng cục Địa chất và Khoáng sản đã đánh dấu một bước tiến mới của Ngành Tài nguyên và Môi trường trong việc quản lý, điều tra và khai thác nguồn tài nguyên phong phú và đa dạng trong lòng đất nước ta.