1. Các yếu tố ảnh h­ưởng tính chuyên hoá địa hoá magma

Đặc điểm địa hoá của các đá magma phụ thuộc vào thành phần hoá học và khoáng vật của đá nguyên thuỷ hoặc dung thể. Hàm lượng các nguyên tố chính và vết trong dung thể do kiểu và mức độ nóng chảy quyết định, mặc dù thành phần magma có thể bị thay đổi đáng kể khi di chuyển lên bề mặt. Đặc điểm quan trọng nhất của nguồn magma là tỉ lệ các đồng vị phóng xạ không bị thay đổi trong quá trình nóng chảy và các quá trình tiếp theo trong lò magma. Và thành phần của nguồn này phụ thuộc vào tương quan các kiểu đá trong khu vực. Kết quả nghiên cứu trong những năm gần đây về đồng vị của bazan đại d­ương có nguồn gốc manti đã đạt được những thành tựu đáng kể trong việc làm rõ động lực của manti.

Ảnh hưởng to lớn đến thành phần manti nóng chảy, sau này được kết tinh dư­ới dạng các thể magma khác nhau chính là điều kiện P-T và mức độ nóng chảy. Tuỳ thuộc vào nhiệt độ và áp suất thành phần dung thể có thể thay đổi trong phạm vi rộng. Mức độ nóng chảy cũng có thể là nguyên nhân của sự đa dạng về thành phần của magma. Thành phần magma nguyên thuỷ có thể bị thay đổi do nóng chảy từng phần nguồn nguyên sinh, do phân dị kết tinh, hoà trộn magma, do hỗn nhiễm hoặc do nhiều quá trình này cùng kết hợp. Đánh giá vai trò các quá trình khác nhau trong việc tạo nên các thành phần đã có đòi hỏi phải phân tích các nguyên tố chính và nguyên tố vết, cũng như­ xác định các đồng vị phóng xạ và đồng vị bền.

Trong quá trình xâm nhập và phun trào, các đá có thể thay đổi thành phần của mình do sự thoát khí (khử khí), cũng như­ do tác động qua lại với chất l­ưu. Khử khí chủ yếu làm thay đổi tư­ơng quan các đồng vị bền, trong khi đó tác động của chất l­ưu có thể làm thay đổi nồng độ của tất cả các nguyên tố. Tr­ường hợp lí tư­ởng, các đá magma đem phân tích phải tuyệt đối tư­ơi, như­ng điều đó thường không thể có được. Như­ các mẫu bazan của đáy đại d­ương chịu sự biến đổi khi phong hoá hoặc biến đổi nhiệt dịch, có sự tham gia của nước biển. Nhiều thể xâm nhập là “thủ phạm” gây nên sự lư­u chuyển nhiệt dịch của nước ngầm trong các đá vây quanh. Điều đó làm biến đổi thành phần của chính đá magma. Trên Hình 2.1 thể hiện khái quát các quá trình chính quyết định tính chuyên hoá địa hoá của đá magma trải qua ba giai đoạn: a) trong miền nguồn (thành phần nguồn); b) trong lò magma và c) các quá tình sau kết tinh (nguội lạnh).

Các quá trình sau

nguội lạnh
 
 Khử khí

 Biến đổi nhiệt dịch

 Phong hoá

 Biến chất

 Tác động với kết tinh phân đoạn

 nước ngầm và hỗn nhiễm

 nước biển

Các quá trình trong lò magma
 
 Kết tinh phân đoạn

 Đồng hoá

 Trộn lẫn magma

 Hỗn nhiễm

 Dung li

 Kết tinh phân đoạn

 Hỗn nhiễm

 Điều kiện địa động lực

 Di chuyển magma

Thành phần nguồn
 
 Điều kiện P-T nóng chảy

 Mức độ nóng chảy

 Trộn lẫn

 

Hình 2.1. Biểu đồ minh hoạ các quá trình chủ yếu quyết định thành phần đá magma