Một số kết quả bước đầu về nghiên cứu cổ động đất

I. MỞ ĐẦU

Tháng 1/2007, đoàn công tác của các nhà khoa học Viện Vật lý Trái đất (Viện Hàn lâm Khoa học Liên Bang Nga) và Viện Vật lý Địa cầu (Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam) đã tổ chức một chuyến khảo sát thực địa 10 ngày nhằm tìm kiếm vết tích động đất cổ tại miền Tây Bắc Bộ. Trong chuyến công tác này đã phát hiện được 6 vị trí có biểu hiện có thể là dấu vết để lại của hoạt động động đất. Mẫu phân tích đã được thu thập, gửi đi xác định tuổi tuyệt đối và đã cho kết quả.

Tháng 8/2007, một đoàn cán bộ khoa học của Viện Vật lý Địa cầu lại được cử lên Tây Bắc Bộ nhằm mục đích xác định quy mô trượt lở tại các vị trí nghi ngờ là do cổ động đất gây nên.

Trên thực tế, các trận động đất mạnh gây phá huỷ nghiêm trọng thường xuất hiện bất ngờ và nhiều khi khó phát hiện được các dấu hiệu dự báo trước. Chẳng hạn như trận động đất Đường Sơn (ngày 27/7/1976), trận Kobe (ngày 17/1/1995), trận Sumatra (ngày 26/12/2004). Chu kỳ lặp lại của những trận động đất đó lại rất lớn, hàng ngàn hoặc hàng vạn năm hay còn lớn hơn nữa, mà chưa có tư liệu nào giúp xác định rõ. Quan sát động đất bằng máy chỉ được phát triển mạnh mẽ trong vòng 50 năm trở lại đây. Việc mô tả động đất một cách cẩn thận trong tư liệu lịch sử cũng chỉ có giới hạn nhất định. Chẳng hạn, được tiến hành tại Trung Nguyên, Trung Quốc từ năm 780 trước công nguyên; ở Nhật Bản cũng được tiến hành liên tục từ năm 1600 đến nay, một số ít trận động đất từ năm 416 cũng được ghi nhận; ở Hy Lạp, vào khoảng năm 1700 trước công nguyên; ở Mỹ và Canada được tiến hành muộn hơn, năm 1638, v.v..

Các ghi chép về động đất trong tư liệu lịch sử và nghiên cứu cổ động đất thường được rất chú trọng ở các nước phát triển. Những danh mục động đất lịch sử và cổ động đất này chủ yếu giúp chúng ta nghiên cứu mối quan hệ giữa động đất với cấu trúc địa chất, cũng như nghiên cứu tai biến động đất và phân vùng nhỏ động đất, phục vụ xây dựng nhà máy thủy điện hoặc điện nguyên tử, cũng như các công trình xây dựng khác.

Ở Việt Nam, các ghi chép về động đất trong lịch sử cũng chỉ được tiến hành rất sơ lược từ thế kỷ 11-12. Đây là những tư liệu hết sức quý giá phục vụ nghiên cứu động đất. Tuy vậy, mức độ chi tiết và thời gian ghi nhận được động đất ở nước ta rất ngắn so với một chu kỳ hoạt động của động đất mạnh. Vì vậy, vấn đề nghiên cứu cổ động đất có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, cần được tiến hành. Những kết quả bước đầu tìm kiếm dấu vết nghi ngờ là do cổ động đất gây ra đã được phát hiện và được các tác giả trình bày tóm lược trong công trình này.

II. BƯỚC ĐẦU TÌM KIẾM VẾT TÍCH CỔ ĐỘNG ĐẤT Ở MIỀN TÂY BẮC BỘ

Như chúng ta đã biết, một trận động đất mạnh xảy ra gây nên sự biến dạng ghê gớm của địa hình bề mặt. Dấu vết chính để lại thường là:

- Sạt lở bề mặt địa hình gây nên vùi lấp đất trồng trọt, hệ thống giao thông hay sông suối trên một diện tích rộng lớn;

- Hiện tượng hoá lỏng tạo nên những dòng lũ bùn phủ kín bề mặt địa hình xung quanh nó. Các cột “ống phóng lũ bùn” cũng là những vết tích có thể được sử dụng trong nghiên cứu, phát hiện cổ động đất;

- Dịch chuyển đột ngột theo phương thẳng đứng, tạo nên dạng bậc địa hình dọc theo các đứt gãy;

- Dịch trượt địa hình theo phương nằm ngang tạo nên sự xê dịch về mức địa hình, dòng chảy sông suối;

- Các vết nứt tách rộng lớn, thường được các vật liệu trẻ vùi lấp.

Và rất nhiều hiện tượng khác nữa, mà chúng ta không thể đề cập đầy đủ trong công trình này. Các vết tích này còn lưu lại trong đời sống địa chất của Trái đất cho đến ngày nay. Do đó, nghiên cứu cổ động đất cần phải tiến hành các việc: trước hết là tìm kiếm dấu vết của biến dạng địa hình do động đất gây ra; xác định tuổi tuyệt đối của các dấu vết đó, và quan trọng hơn cả là xác định được khả năng đã xảy ra trận động đất cổ tạo ra các dấu vết còn để lại cho tới ngày nay.

Mục đích của các chuyến khảo sát thực địa ở khu vực Tây Bắc Bộ của các tác giả trong năm 2007 là khảo sát, tìm kiếm các vết tích nghi ngờ do cổ động đất gây ra, lấy mẫu xác định tuổi tuyệt đối của thời gian gây ra các vết tích địa chất đó. Trong quá trình khảo sát đã phát hiện được sáu vết tích nghi ngờ là của các trận động đất cổ.

Vị trí các điểm vết tích như sau:

- Điểm Bình Lư 1 (Điểm 17) có toạ độ: 22⁰21’02,8” B; 103⁰41’26,7” Đ; độ cao 946 m.

- Điểm Bình Lư 2 (Điểm 18) có toạ độ: 22⁰22’22,5” B; 103⁰34’21,9” Đ; độ cao 1.100 m.

- Điểm Phong Thổ 1 (Điểm 19) có toạ độ: 22⁰23’18,4” B; 103⁰33’09,3” Đ; độ cao 1.266 m.

- Điểm Phong Thổ 2 (Điểm 20) có toạ độ: 22⁰23’27,8” B; 103⁰30’23,9” Đ; độ cao 858 m.

- Điểm Phong Thổ 3 (Điểm 21) có toạ độ: 22⁰29’54,3” B; 103⁰20’18,1” Đ; độ cao 543 m.

- Điểm Tuần Giáo (Điểm 22) có toạ độ: 21⁰41’20,4” B; 103⁰27’12,3” Đ.

Ba mẫu phân tích tuổi tuyệt đối được lấy tại các điểm 18 (Bình Lư 2), 20 (Phong Thổ 2) và 22 (Tuần Giáo). Chúng được gửi đến Viện Khảo cổ học để phân tích tuổi tuyệt đổi bằng phương pháp carbon phóng xạ.

Bảng 1. Kết quả phân tích tuổi tuyệt đối của mẫu địa chất
(Phương pháp carbon phóng xạ, theo tiêu chuẩn truyền thống, T_1/2= 5.570 năm)

TT	Vị trí lấy mẫu	Số hiệu chỉnh δ¹³C theo PDB	Tuổi tuyệt đối theo mẫu chuẩn 0,95 NBS Ox.Ac.Std (năm)	Sai số xác định tuổi (năm)
1	Bình Lư 2	-25,0%	515	±50
2	Phong Thổ 2	-25,0%	480	±50
3	Tuần Giáo	-25,0%	420	±55

Bảng 2. Kết quả phân tích tuổi tuyệt đối của mẫu địa chất
(Phương pháp carbon phóng xạ, theo tiêu chuẩn hiện đại, T_1/2= 5.730±30 năm)

TT	Vị trí lấy mẫu	Thời gian đo mẫu (phút)	Tuổi tuyệt đối được xác định với việc áp dụng hiệu chuẩn quốc tế INT-98 (năm)	Sai số xác định tuổi (năm)
1	Bình Lư 2	2 800	530	±50
2	Phong Thổ 2	2 800	495	±50
3	Tuần Giáo	2 800	430	±55

2. Mặt cắt địa chất của các điểm có vết tích động đất cổ

Hình 2. Mặt cắt địa chất tại điểm lấy mẫu Bình Lư 2 (Điểm 18)

Chú giải: 1. Đất trồng trọt, 2. Các tảng granit,3. Laterit màu đỏ,

4. Vị trí lấy mẫu phân tích tuổi tuyệt đối.

Hình 3. Mặt cắt địa chất tại điểm lấy mẫu Phong Thổ 2 (Điểm 20)

Chú giải: 1. Laterit màu vàng chứa các mảnh vụn granit bị phong hoá, 2. Đới vụn nát trên đứt gãy nghịch chờm, 3. Laterit màu vàng kề mặt đứt gãy, 4. Laterit màu đỏ, 5. Các tảng granit, 6. Vị trí lấy mẫu phân tích tuổi tuyệt đối.

- Điểm Bình Lư 2 (Điểm 18): Tại điểm này quan sát thấy các khối và mảnh vụn granit nằm rải rác trong lớp laterit màu vàng ánh đỏ. Mẫu phân tích tuổi tuyệt đối được lấy trong lớp này.

Phương phát triển của khối trượt là TB-ĐN, trùng với phương phát triển của đứt gãy Phong Thổ - Mù Căng Chải. Kích thước của khối trượt như sau: chiều dài, L = 4,0 km; chiều rộng, W = 1,5 km; diện tích, S » 6,0 km².

- Điểm Phong Thổ 1 (Điểm 19): Tại điểm này quan sát thấy các khối và mảnh vụn đá granit nằm rải rác trong lớp laterit màu vàng ánh đỏ.

Kích thước của khối trượt như sau: chiều dài, L = 3,5 km; chiều rộng, W = 2,0 km; diện tích, S » 6,0 km².

- Điểm Phong Thổ 2 (Điểm 20): Tại điểm này quan sát thấy một lớp sạt lở núi cổ phủ lên trên vùng đồi khá bằng phẳng. Trên vách trượt phương á vĩ tuyến của khối trượt núi này quan sát thấy đứt gãy nghịch chờm, mà ở đó lớp trượt có cấu tạo phức tạp, lớp laterit nâu đỏ xen lẫn các mảnh vỡ kích thước từ hàng chục cm đến 1×1,5 m nằm đè lên lớp trượt khác có tuổi cổ hơn. Lớp trượt nằm dưới bao gồm các mảnh vỡ tròn trịa, kích thước từ 0,5 đến 3,5 m, được bao bọc bởi lớp gắn kết laterit màu da cam, đoạn mảnh vụn “chảy vòng”. Bề mặt trượt có góc phương vị 70⁰ với góc cắm 30⁰, là lớp bị oxit sắt hoá dày 5-10 cm, bị các dịch trượt thuận và nghịch phá huỷ ở một vài nơi. Trên cánh treo của đứt gãy nghịch quan sát thấy lớp laterit dày 20-30 cm màu nâu sáng. Tại hố đào này (vị trí đào móng nhà gần núi đá vôi và con sông nhỏ, trên đường vào thị xã Lai Châu mới - Phong Thổ cũ) có thể đã xuất hiện hai lần trượt lở tại hai thời điểm khác nhau ở một vị trí.

- Điểm Phong Thổ 3 (Điểm 21): Tại vị trí này, trên sườn TN của một thung lũng rộng lớn quan sát thấy một khối trượt lở. Bản thân khối trượt chứa các tảng đá và mảnh vụn của sỏi kết và cuội kết màu đỏ (có thể là tuổi Carbonmuộn?) có hình thù tròn trịa, kích thước 2×2×4 m³ gắn kết yếu. Khối trượt tách khỏi khu vực bị trượt lở khoảng 4 km và chiều rộng của khối trượt là khoảng 3 km.

- Điểm Tuần Giáo (Điểm 22): Tại đới chấn tâm động đất Tuần Giáo (năm 1983) đã quan sát thấy một đoạn địa luỹ của một phá huỷ địa chấn cổ dài khoảng 100 m, cao 1,5 m. Tại nhiều nơi, biên độ của địa luỹ đạt 1,0-1,2 m, có lẽ là do động đất năm 1983 gây nên. Tại cánh hạ của địa luỹ (cùng phương kéo dài với chiều rộng 10-15 m) dân địa phương đã đào ba cái ao và một cái giếng. Dịch trượt nghịch trong động đất năm 1983 nâng cánh đông nam của đứt gãy lên khoảng 10-20 cm. Đứt gãy này được thể hiện trên mặt địa hình là sự tạo nên yên ngựa rộng 20-30 m và sâu hơn các khối bên cạnh 10-15 m.

Ở đoạn cuối của địa luỹ phát hiện thấy một dịch trượt địa chấn chiều cao khoảng 10 cm. Có thể nhận thấy dấu hiệu dịch trượt chờm nghịch dọc theo bậc với biên độ là khoảng 1,2 m. Trên sườn đông nam có góc dốc 35-40⁰ phát hiện thấy dịch trượt nằm ngang về phía địa luỹ cao 1,2 m. Gần chân phần trên của địa luỹ, phát hiện thấy một lớp đất trồng màu vàng, trong khi ở phần đáy của địa luỹ này lại không thấy lớp này. Địa lũy được tạo bởi lớp á sét màu nâu vàng.

Tại vùng trung tâm của đoạn phá huỷ cổ địa chấn (điểm 22B) phát hiện thấy sự thay đổi bề dày lớp đất trồng. Trên cách chờm tây bắc của phay nghịch có chiều dày 1-3 cm và tăng dần về phía tây bắc đến 10 cm. Tại cánh hạ của phá huỷ, lớp đất trồng trở nên sẫm màu hơn và chiều dày của nó biến đổi nhảy bậc, đến 25 cm. Dưới lớp đất trồng là lớp á sét chứa các phân lớp mỏng sét màu nâu vàng dày 3-5 cm. Góc phương vị của các lớp này là 335⁰ TB, góc dốc 5-7⁰. Các lớp này bị phá huỷ bới hai đứt gãy gần thẳng đứng ở khoảng cách 5-7 m từ địa luỹ. Phát hiện thấy cánh tây bắc nâng lên khoảng 2-3 cm. Cách xa hơn so với địa luỹ của phá huỷ cổ động đất phát hiện thấy túi khe hở lấp đầy đất trồng cổ (điểm lấy mẫu phân tích tuổi tuyệt đối). Có lẽ quá trình lấp đầy túi lỗ hổng bằng vật liệu đất trồng cổ này gắn liền với việc hình thành vết nứt cổ địa chấn, trước cả những động đất ghi nhận được qua tài liệu ghi chép lịch sử.

Trên vách của hào về phía đới phá huỷ của động đất năm 1983, gần với phần cuối tây nam của địa luỹ (điểm 22D), quan sát thấy sự thiếu vắng đất trồng hiện đại ở cánh nâng và thỉnh thoảng lớp này xuất hiện ở cánh hạ. Hơn thế nữa, bề dày của nó lập tức có thể đạt tới 20 cm. Trong vùng phá huỷ địa chấn, ngoài những biểu hiện kể trên, còn thấy sự thay đổi độ dốc của mặt địa hình. Tại cánh nâng phương vị 330⁰ TB có góc dốc 18⁰, trong khi tại cánh hạ, 330⁰ TB, có góc dốc 5-8⁰. Quan sát thấy trên vách hào ba khe nứt bị uốn cong chữ chi (2-3 mm) phương gần thẳng đứng.

Nhìn chung, địa luỹ song hành với hai khe nứt chữ chi chạy về hai phía đầu cuối (22B và 22D). Đứt gãy có phương gần vĩ tuyến, bề rộng 30-50 cm, khe nứt bị che phủ bởi các bụi rậm, nhưng có thể thấy rõ tại khoảng cách hàng chục mét về phía đông của địa luỹ cổ. Dọc theo hai khe nứt này quan sát thấy các phễu dạng hang động. Tại khe nứt phương gần đông bắc hơn, cánh bắc bị hạ xuống khoảng 0,8 m so với cánh nam. Nhìn chung, cặp khe nứt này có thể được coi như là cấu trúc của sự dập vỡ, kèm theo dịch trái dọc theo đới phá huỷ địa chấn.

III. ĐỚI ĐỨT GẪY PHONG THỔ - MÙ CĂNG CHẢI VÀ KHẢ NĂNG XẢY RA ĐỘNG ĐẤT CỔ TẠI VÙNG PHONG THỔ

Đặc trưng cấu trúc của đới đứt gãy Phong Thổ được Cao Đình Triều và nnk., [1-5] mô tả là có phương phát triển TB-ĐN cắm về phía tây nam. Chiều dài đới đứt gãy (L) khoảng 270 km, chiều rộng (W) 40 km, độ sâu xuyên cắt cỡ 20-30 km. Đới đứt gãy này có biểu hiện rõ nét trên tài liệu từ hàng không và dị thường trọng lực Bouguer. Nó cũng chính là ranh giới phân chia khối cấu trúc có trạng thái cân bằng vỏ Trái đất khác biệt. Và nó cũng có biểu hiện rất rõ nét là ranh giới của khối cấu trúc có biểu hiện dịch chuyển thẳng đứng trong hiện tại theo tài liệu đo lặp thuỷ chuẩn (Hình 5) [6]. Biểu hiện hoạt động nước khoáng và nước nóng cũng phát hiện thấy nhiều nơi dọc đới đứt gãy này. Theo tài liệu động đất của Viện Vật lý Địa cầu thì cũng đã phát hiện thấy động đất xảy ra khá thường xuyên trong đới đứt gãy Phong Thổ - Mù Căng Chải và với chấn cấp (Ms) nằm trong giới hạn 4,0 - 4,9 độ Richter.

Như vậy, đây là đới đứt gãy có biểu hiện hoạt động mạnh trong hiện tại. Tuy rằng động đất quan sát được trong thời gian qua tại đới này không mạnh, song có lẽ nguy cơ tiềm ẩn của phát sinh động đất mạnh là rất cao.

1. Cực đại động đất đới đứt gãy Phong Thổ - Mù Căng Chải tính theo công thức toàn cầu của Wells và Coopper-Smith (1994)

Trên cơ sở phân tích thống kê quan hệ giữa cấu trúc của đới đứt gãy trong động đất và độ lớn động đất (theo số liệu có được trên toàn thế giới), Wells và Coppersmith [7] đã đưa ra một số công thức thực nghiệm phục vụ việc đánh giá cực đại động đất dọc theo đứt gãy phát sinh. Hiện tại công thức này được sử dụng rộng rãi trên thế giới, nhất là trong nghiên cứu tai biến động đất bằng phương pháp tất định mới.

Vì chúng ta chỉ có hiểu biết sơ bộ về chiều dài và chiều rộng của đới đứt gãy Phong Thổ - Mù Căng Chải, nên các tác giả chỉ sử dụng hai công thức về quan hệ giữa chiều dài và chiều rộng của đứt gãy với độ lớn động đất của Wells và Coopper-Smith. Các công thức này có dạng:

Ms = 4,38 + 1,49 log L (1)

Ms = 4,06 + 2,25 log W (2)

Thay L = 270 km vào công thức 1 ta nhận được M = 8,0 độ Richter. Tương tự như vậy, nếu thay W = 40 km vào công thức 2 ta nhận được giá trị chấn cấp động đất là 7,7 độ Richter.

2. Khả năng xảy ra động đất cổ tại vùng Phong Thổ

Trong phạm vi vùng Bình Lư - Phong Thổ, dọc theo các điểm khảo sát đã quan sát thấy dấu hiệu của các khối trượt lở lớn (các điểm 17, 18, 19, 20 và 21), có thể xảy ra trong trạng thái bị tác động đột ngột, mạnh của những dao động bề mặt Trái đất. Các dao động như vậy thông thường chỉ có thể do một trận động đất mạnh gây nên.

Năm 1997, khi nghiên cứu quy luật hoạt động động đất ở Tây Bắc Bộ, Cao Đình Triều và Nguyễn Thanh Xuân [3] đã dự báo là vùng Phong Thổ là nơi có thể sẽ xảy ra động đất mạnh.

Tuy rằng với mức độ quan trắc hiện nay chúng ta chỉ thấy động đất đã xảy ra dọc đới đứt gãy Phong Thổ - Mù Căng Chải có giá trị chấn cấp nằm trong giới hạn nhỏ hơn 5 độ Richter, song nếu xác định theo công thức Wells và Coppersmith thì đới đứt gãy này có thể có khả năng xảy ra động đất với chấn cấp bằng 8,0. Với động đất như vậy, nếu chấn tiêu nằm ở độ sâu không lớn sẽ đương nhiên gây nên biến dạng bề mặt địa hình và sạt lở nghiêm trọng.

Với những gì đã quan sát được ngoài thực địa, trên cơ sở kết quả phân tích tuổi tuyệt đối ta có thể dự đoán về khả năng một trận động đất mạnh đã xảy ra tại vùng Phong Thổ vào thời gian cách đây khoảng từ 480 đến 530 năm.

IV. MỘT TRẬN ĐỘNG ĐẤT CỔ CÓ THỂ ĐÃ XẢY RA TẠI VÙNG CHẤN TÂM ĐỘNG ĐẤT TUẦN GIÁO CÁCH ĐÂY 420-430 NĂM

Trong quá trình khảo sát thực địa vùng chấn tâm động đất Tuần Giáo năm 1983, đới khe nứt phương ĐB, gần vuông góc với đới đứt gãy Sơn La, nơi đã xảy ra động đất Tuần Giáo năm 1983, thể hiện khá rõ nét. Đới khe nứt này được hình thành trong điều kiện bị tác động nội lực đột ngột và được lấp đầy đất trồng cổ. Sự dịch trượt chờm nghịch của đới khe nứt cũng như biểu hiện của cấu trúc địa hình, địa mạo tại vùng khảo sát cho phép nhận định về khả năng đã xuất hiện một động đất cổ tại khu vực Tuần Giáo. Kết quả phân tích tuổi tuyệt đối cho thấy thời gian xảy ra động đất này là cách đây khoảng 420-430 năm.

V. KẾT LUẬN

Việc phân tích tài liệu khảo sát thực địa, phân tích tuổi tuyệt đối và đánh giá động đất cực đại của đới đứt gãy Phong Thổ - Mù Căng Chải cho phép rút ra một số nhận định sau:

1. Các điểm trượt lở núi lớn thuộc phạm vi vùng Bình Lư - Phong Thổ có thể do động đất cổ gây ra. Các kết quả tính toán động đất cực đại đới đứt gãy Phong Thổ - Mù Căng Chải và tuổi tuyệt đối có thể cho phép xác định là đã có một động đất mạnh đã xảy ra tại vùng Phong Thổ vào thời gian cách đây khoảng từ 480 đến 530 năm.

2. Khả năng đã xuất hiện một trận động đất cổ tại vùng Tuần Giáo trước động đất năm 1983 là rất lớn. Kết quả phân tích tuổi tuyệt đối cho thấy thời gian động đất này đã xảy ra cách đây khoảng 420-430 năm.

Cũng cần nói rằng trên đây chỉ là những nhận định bước đầu cần phải được điều tra, khảo sát và phân tích một cách chi tiết và khoa học hơn trong thời gian tới để tiến tới một kết luận rõ ràng hơn. Tuy vậy, những gì đã quan sát thấy tại điểm Phong Thổ 2 (điểm khảo sát 20) lại cho phép chúng ta suy nghĩ về không chỉ là một trận cổ động đất đã xuất hiện tại vùng Phong Thổ. Kết quả khảo sát tại Tuần Giáo có thể được chứng minh chặt chẽ hơn và có kết luận cụ thể hơn nếu chúng ta tiến hành xác định được động đất lớn nhất cũng như chu trình xảy ra động đất mạnh tại khu vực này.

Kết quả đạt được trong nghiên cứu này đã mở ra một hướng mới về nghiên cứu cổ động đất ở Việt Nam.

VĂN LIỆU

1. Cao Đình Triều, 1997. Đứt gãy sinh chấn Tây Bắc Việt Nam. TC Các khoa học về TĐ, 19/3 : 214-219. Hà Nội.

2. Cao Đình Triều, 1997. Một số kết quả bước đầu đánh giá vận tốc dịch chuyển và trạng thái ứng suất vỏ Trái đất lãnh thổ Việt Nam. TC Địa chất, A/240 : 33-39. Hà Nội.

3. Cao Đình Triều, Nguyễn Thanh Xuân, 1997. Quy luật phân bố chấn tâm và khả năng dự báo khu vực phát sinh động đất mạnh ở Tây Bắc Việt Nam. TC Địa chất, A/238 : 33-38. Hà Nội.

4. Cao Đình Triều, Nguyễn Thanh Xuân, 2000. Đánh giá trạng thái ứng suất vỏ Trái đất khu vực Tây Bắc Việt Nam trên cơ sở phân tích ảnh vệ tinh. TC Các khoa học về TĐ, 22/1 : 1-9. Hà Nội.

5. Cao Đình Triều, Phạm Huy Long, 2002. Kiến tạo đứt gãy lãnh thổ Việt Nam. Nxb Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội, 208 trg.

6. Nguyễn Thế Lữ (Chủ biên), 1987. Phân tích kết quả đo lặp thuỷ chuẩn phần phía Bắc lãnh thổ Việt Nam giai đoạn 1960-1964 và 1978-1979. Tổng cục Địa chính, Hà Nội, 50 trg.

7. Wells D.L., Coppersmith K.J., 1994. New empirical relationships among magnitude, rupture length, rupture width, and surface displacement. Bull. Seism. Soc. Amer., 84 : 974-1002.