NGUYÔN TR¦êNG GIANG

Th¸ng 7/2002, trong qu¸ tr×nh thi c«ng c¸c giÕng khoan cÊp n­íc sinh ho¹t cho x· TriÖu §¹i, huyÖn TriÖu Phong, tØnh Qu¶ng TrÞ, §oµn §CTV- §CCT 708 thuéc Liªn ®oµn §CTV – §CCT miÒn B¾c ®· b¾t gÆp mét nguån n­íc kho¸ng carbonic tù phun víi l­u l­îng lín, ¸p lùc cao tõ lç khoan T§.4. §©y lµ mét ph¸t hiÖn lý thó, cã ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn. D­íi ®©y xin giíi thiÖu mét sè th«ng tin s¬ bé vÒ nguån n­íc kho¸ng (NK) nµy.

§ÆC §IÓM §ÞA CHÊT Vµ KIÕN T¹O VïNG TRIÖU §¹I

Vïng TriÖu §¹i n»m trong d¶i ®ång b»ng ven biÓn Qu¶ng TrÞ, c¸ch thÞ x· §«ng Hµ kho¶ng 7 km vÒ phÝa ®«ng b¾c, phÝa t©y gi¸p s«ng Th¹ch H·n, phÝa ®«ng gi¸p biÓn , diÖn tÝch 910 ha (xem h×nh vÏ). Toµn bé bÒ mÆt cña vïng ®­îc phñ bëi trÇm tÝch s«ng-biÓn Holocen trung (amQ₂²) gåm sÐt lÉn c¸t, sÐt bïn h÷u c¬ xen c¸t th¹ch anh mµu x¸m chøa vá sß, èc. ChiÒu dµy thay ®æi tõ 20,3 m (LK.423) ®Õn 28,7 m (LK.410). PhÝa d­íi lµ trÇm tÝch s«ng-biÓn Pleistocen (amQ₁) gåm c¸t s¹n, sái, cuéi th¹ch anh mµu x¸m vµng, x¸m n©u. ChiÒu dµy tõ 16,2 m (LK.410) ®Õn 48,2 m (LK.423). TiÕp theo lµ trÇm tÝch Neogen gåm sÐt kÕt, c¸t kÕt lÉn t¹p chÊt h÷u c¬ mµu x¸m tro, cuéi sái kÕt mµu x¸m tro, x¸m vµng, g¾n kÕt yÕu. ChiÒu dµy ph¸t hiÖn t¹i LK.410 lµ 24 m vµ t¹i LK.432 - lín h¬n 48 m. D­íi cïng lµ trÇm tÝch hÖ tÇng Cß Bai (D_2-3 cb) gåm ®¸ v«i ph©n líp mµu x¸m, x¸m sÉm (theo B¸o c¸o t×m kiÕm n­íc d­íi ®Êt vïng §«ng Hµ, Qu¶ng TrÞ cña §oµn 708, 1984).

VÒ mÆt kiÕn t¹o, vïng TriÖu §¹i n»m ë r×a b¾c cña phô ®íi HuÕ, ®íi B×nh-TrÞ-Thiªn, ®­îc giíi h¹n bëi ®øt g·y T©n L©m - Cöa ViÖt ë phÝa b¾c vµ mét ®øt g·y thø 2 ch¹y gÇn song song vµ c¸ch ®øt g·y thø nhÊt kho¶ng 5 km vÒ phÝa nam. Theo dù ®o¸n, ®©y lµ vïng ph©n bè c¸c ®¸ v«i hÖ tÇng Cß Bai (b¾t gÆp ë LK.415 c¸ch Phó Tµi 4 km vÒ phÝa t©y - t©y nam). Xa h¬n vÒ phÝa t©y, s«ng Th¹ch H·n kÐo vÒ §«ng Hµ lµ diÖn ph©n bè c¸c thµnh t¹o biÕn chÊt hÖ tÇng Long §¹i (O₃ – S₁ l®₃). Nh­ vËy cã thÓ nhËn ®Þnh Phó Tµi n»m trong ph¹m vi ¶nh h­ëng cña 2 hÖ thèng ®øt g·y nªu trªn vµ ®íi tiÕp xóc gi÷a c¸c hÖ tÇng Cß Bai, Long §¹i, liªn quan víi sù h×nh thµnh nguån n­íc kho¸ng.

Lç khoan T§.4 Phó Tµi n»m ë to¹ ®é ®Þa lý j = 16^o50’10’’, l = 107^o09’30’’, chiÒu s©u 66 m, cét ®Þa tÇng tõ trªn xuèng d­íi nh­ sau:

0-28 m: sÐt pha, c¸t pha, c¸t mµu x¸m n©u, x¸m vµng rêi r¹c. §o¹n 14,5-20,5 m lµ sÐt dÎo qu¸nh.

28-53 m: c¸t pha, sÐt pha mµu x¸m tr¾ng, x¸m vµng, h¹t mÞn.

53-54 m: sÐt mµu x¸m tro, x¸m ®en, dÎo qu¸nh, chøa th©n c©y môc.

54-66 m: c¸t pha mµu x¸m tro, x¸m ®en. C¸t h¹t nhá ®Õn th«, g¾n kÕt yÕu.

Lç khoan ®­îc chèng èng ®Õn ®¸y, èng läc ®­îc m¾c trong ®o¹n 52-62 m.

Ngµy 5/7/2002, sau khi lç khoan T§.4 ®­îc thæi röa s¹ch, n­íc tù phun lªn rÊt cao ë tr¹ng th¸i tù nhiªn ®¹t xÊp xØ 8 m. Ngµy 11/7/2002 §oµn 708 ®· tiÕn hµnh x¶ n­íc thÝ nghiÖm ë 2 ®é cao miÖng èng chèng b»ng + 0,62 m vµ + 4,54 m, ®¹t l­u l­îng t­¬ng øng b»ng 25 l/s vµ 20 l/s. ChiÒu cao ¸p lùc: 22,89 m trªn mÆt ®Êt. NhiÖt ®é cña n­íc ®o t¹i miÖng lç khoan: 29^oC. §· lÊy 3 mÉu n­íc göi ®i ph©n tÝch ë c¸c phßng thÝ nghiÖm kh¸c nhau cho kÕt qu¶ nh­ sau:

- Phßng ThÝ nghiÖm Së Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr­êng tØnh Qu¶ng TrÞ: cÆn sÊy kh« = 0,686 g/l, hµm l­îng s¾t = 7,32 mg/l. C¸c thµnh phÇn kh¸c b¶o ®¶m tiªu chuÈn n­íc sinh ho¹t.

- T¹i Trung t©m Ph©n tÝch - ThÝ nghiÖm §¹i häc HuÕ: cÆn sÊy kh« = 0,56 g/l, hµm l­îng khÝ CO₂ tù do = 220 mg/l. C¸c nguyªn tè vi l­îng b¶o ®¶m yªu cÇu vÖ sinh n­íc uèng. Thµnh phÇn ho¸ häc cña n­íc: bicarbonat – clorur natri -calci.

- T¹i Phßng ThÝ nghiÖm ViÖn KHKT h¹t nh©n: cÆn sÊy kh« = 0,7 g/l, khÝ CO₂ tù do = 1186 mg/l, pH = 6,7… N­íc cã chøa c¸c nguyªn tè vi l­îng Br, I, F nh­ng hµm l­îng rÊt nhá, ch­a ®¹t tiªu chuÈn xÕp lo¹i n­íc kho¸ng. Hµm l­îng c¸c nguyªn tè vµ hîp chÊt ®éc h¹i ®Òu nhá h¬n giíi h¹n cho phÐp ®èi víi n­íc uèng. Thµnh phÇn ho¸ häc cña n­íc: bicarbonat-clorur natri -calci.

Tõ nh÷ng kÕt qu¶ ph©n tÝch nªu trªn, cã thÓ s¬ bé xÕp nguån n­íc ë lç khoan T§.4 lµ n­íc kho¸ng carbonic, kiÓu ho¸ häc bicarbonat- clorur natr - calci, ®é kho¸ng ho¸ nhá, nhiÖt ®é thÊp.

Víi møc ®é nghiªn cøu cßn rÊt s¬ l­îc hiÖn nay ch­a thÓ ®­a ra mét nhËn ®Þnh ch¾c ch¾n nµo vÒ nguån gèc vµ ®iÒu kiªn thµnh t¹o nguån n­íc kho¸ng Phó Bµi. Tuy nhiªn dùa trªn lý thuyÕt vÒ sù thµnh t¹o n­íc kho¸ng carbonic, còng nh­ b»ng ph­¬ng ph¸p so s¸nh t­¬ng tù víi c¸c nguån n­íc kho¸ng carbonic ®· biÕt trªn thÕ giíi vµ trong n­íc cã thÓ dù ®o¸n khÝ CO₂ trong n­íc kho¸ng cã nguån gèc tõ d­íi s©u, theo c¸c ®øt g·y ®i lªn, hoµ tan vµo n­íc trong c¸c tÇng chøa n­íc bªn trªn, t¹o thµnh mét vßm tÝch tô n­íc b·o hoµ khÝ CO₂. KiÓu má ®­îc h×nh thµnh b»ng c¬ chÕ nh­ vËy ®­îc gäi lµ má tiªm nhËp. Do ®­îc b·o hoµ khÝ, tû träng cña n­íc gi¶m nªn bÞ ®Èy lªn trªn víi ¸p lùc lín. Khi cã ®­êng tho¸t nh­ lç khoan T§.4, n­íc phun trµo lªn mÆt ®Êt. ChiÒu cao cét n­íc tuú thuéc vµo ®é phong phó n­íc vµ ®é b·o hoµ khÝ.

CÇn nãi thªm lµ ë c¸c vïng l©n cËn còng cã nhiÒu lç khoan gÆp n­íc ¸p lùc, nh­ng mùc n­íc chØ d©ng cao trªn mÆt ®Êt tõ 0,2 m ®Õn 1,3 m (nh­ c¸c lç khoan QT.9, QT.13, QT.14, QT.15 ë Gio Linh) kh«ng chøa khÝ. Ngay c¸c lç khkoan T§.1, T§.2, T§.3 thi c«ng ®ång thêi vµ gÇn víi lç khoan T§.4 trong ph¹m vi vïng TriÖu §¹i còng kh«ng gÆp n­íc kho¸ng. §iÒu ®ã cho thÊy má n­íc kho¸ng cã diÖn ph©n bè côc bé, cã thÓ chØ b¸m theo mét nh¸nh ®øt g·y nµo ®ã mµ hiÖn nay ch­a ph¸t hiÖn ®Çy ®ñ.

KÕT LUËN Vµ KIÕN NGHÞ

ViÖc ph¸t hiÖn ra nguån n­íc kho¸ng Phó Bµi lµ mét sù kiÖn cã ý nghÜa ®Æc biÖt v× ®©y lµ nguån n­íc kho¸ng carbonic duy nhÊt ®­îc t×m thÊy ë miÒn Trung Trung Bé tÝnh ®Õn thêi ®iÓm hiÖn t¹i. Nã më ra mét triÓn väng s¸ng sña cho viÖc t×m kiÕm lo¹i n­íc kho¸ng quý nµy ë nh÷ng vïng kh¸c cã ®iÒu kiÖn t­¬ng tù trong miÒn. VÒ mÆt thùc

tiÔn, víi t¸c dông ®a d¹ng: ch÷a bÖnh, ®iÒu d­ìng, ®ãng chai, du lÞch, t¸ch khÝ CO₂, nu«i t¶o…., n­íc kho¸ng Phó Bµi cã kh¶ n¨ng ®¸p øng c¸c yªu cÇu sö dông réng r·i, ®Æc biÖt lµ ®èi víi vïng Qu¶ng TrÞ - mét trung t©m kinh tÕ - du lÞch ®ang ph¸t triÓn ë miÒn Trung. Dï sao mäi sù ®¸nh gi¸, nhËn ®Þnh ë trªn chØ lµ nh÷ng ý kiÕn rÊt s¬ bé dùa trªn nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu Ýt ái. V× vËy ®Ó cã thÓ ®­a nguån n­íc kho¸ng nµy vµo khai th¸c sö dông cã hiÖu qu¶ trong thêi gian tíi cÇn ®Çu t­ nghiªn cøa mét c¸ch chi tiÕt h¬n, nh»m x¸c ®Þnh mét c¸ch ®Çy ®ñ vÒ chÊt l­îng còng nh­ tr÷ l­îng má.