2.4. Nhóm platinoid (PGE-Platinum Group Elements)

Trong một số phân loại còn bổ sung vào nhóm này cả vàng, đồng và nickel. Theo đặc điểm hành vi ở dưới sâu (nóng chảy ở mức manti), thường chia ra 2 phụ nhóm: iridi (Os, Ir, Ru) và paladi (Rh, Pt, Pd). Đối với các nguyên tố nhóm platin, thường dùng biểu đồ riêng, cũng được chuẩn hoá theo chondrit hoặc manti nguyên thuỷ. Bảng 1.4 trình bày các trị số để chuẩn hoá các nguyên tố nhóm platin theo chondrit và manti nguyên thuỷ.

Hình 1.4. Biểu đồ nguyên tố vết của thành phần vỏ lục địa dưới và trên (a); OIB&MORB (b), được chuẩn hoá theo N-MORB (Saunders và Tarney, 1984)

Bảng 1.1. Trị số (ppm) để chuẩn hoá các nguyên tố đất hiếm theo chondrit

Ng/ tố	(1)	(2)	(3)	(4)	(5)	(6)	(7)	(8)
La	0,340	0,330	0,3780	0,3290	0,20060	0,3100	0,3670	0,7080
Ce	0,910	0,880	0,9760	0,8650	0,63790	0,8080	0,9570	1,8330
Pr	0,121	0,112			0,09637	0,1220	0,1370	0,2780
Nd	0,640	0,600	0,7160	0,6300	0,47380	0,6000	0,7110	1,3660
Sm	0,195	0,181	0,2300	0,2030	0,15400	0,1950	0,2310	0,4440
Eu	0,073	0,069	0,0866	0,0770	0,05802	0,0735	0,0870	0,1680
Gd	0,260	0,249	0,3110	0,2760	0,20430	0,2590	0,3060	0,5950
Tb	0,047	0,047			0,03745	0,0474	0,0580	0,1080
Dy	0,300		0,3900	0,3430	0,25410	0,3220	0,3810	0,7370
Ho	0,078	0,070			0,05670	0,0718	0,0851	0,1630
Er	0,200	0,200	0,2550	0,2250	0,16600	0,2100	0,2490	0,4790
Tm	0,032	0,030			0,02561	0,0324	0,0356	0,0740
Yb	0,220	0,200	0,2490	0,2200	0,16510	0,2090	0,2480	0,4800
Lu	0,034	0,034	0,0387	0,0339	0,02539	0,0322	0,0381	0,0737
Y							2,1000

Ghi chú: (1) Wakita và nnk. (1971): hợp chất của 12 chondrit; (2) Haskin và nnk. (1968): hợp chất của chondrit; (3) Masuda và nnk. (1973): chondrit Leedey; (4) Nakamura (1974): hợp chất của các chondrit; (5) Evensen và nnk. (1978): trung bình của các chondrit C1; (6) Boynton (1984): trung bình của các chondrit C1; (7) Taylor và McLennan (1985): 1,5 lần giá trị của Evensen [cột 5]; (8) McDonough và nnk. (1991): giá trị manti nguyên thuỷ.

Bảng 1.2. Trị số (ppm) để chuẩn hoá các nguyên tố vết theo các chuẩn

Manti nguyên thuỷ				Chondrit						MORB
	(1)	(2)	(3)		(4)		(5)		(6)		(7)
Cs	0,019	0,023	0,018					Cs	0,188
Rb	0,860	0,635	0,550	Ba	6,900	Rb	1,880	Pb	2,470	Rb	1,000
Ba	7,560	6,990	5,100	Rb	0,350	K	850,0	Rb	2,320	Ba	12,00
Th	0,096	0,084	0,064	Th	0,042	Th	0,040	Ba	2,410	K2O	0,150
U	0,027	0,021	0,018	K	120,0	Ta	0,022	Th	0,029	Th	0,200
K	252,0	240,0	180,0	Nb	0,350	Nb	0,560	U	0,008	Ta	0,170
Ta	0,043	0,041	0,040	Ta	0,020	Ba	3,600	Ta	0,014	Sr	136,0
Nb	0,620	0,713	0,560	La	0,329	La	0,328	Nb	0,246	La	3,000
La	0,710	0,708	0,551	Ce	0,865	Ce	0,865	K	545,0	Ce	10,00
Ce	1,900	1,833	1,436	Sr	11,80	Sr	10,50	La	0,237	Nb	2,500
Sr	23,00	21,10	17,80	Nd	0,630	Hf	0,190	Ce	0,612	Nd	8,000
Nd	1,290	1,366	1,057	P	46,00	Zr	9,000	Sr	7,260	P2O5	0,120
P	90,40	95,00		Sm	0,203	P	500,0	Nd	0,467	Hf	2,500
Hf	0,350	0,309	0,270	Zr	6,840	Ti	610,0	P	1220	Zr	88,00
Zr	11,00	11,20	8,300	Hf	0,200	Sm	0,203	Sm	0,153	Eu	1,200
Sm	0,385	0,444	0,347	Ti	620,0	Y	2,000	Zr	3,870	TiO2	1,500
Ti	1200	1280	960,0	Tb	0,052	Lu	0,034	Ti	445,0	Tb	0,710
Tb	0,099	0,108	0,087	Y	2,000	Sc	5,210	Y	1,570	Y	35,00
Y	4,870	4,550	3,400	Tm	0,034	V	49,00			Yb	3,500
Pb		0,071		Yb	0,220	Mn	1720			Ni	138,0
						Fe	265000			Cr	290,0
						Cr	2300
						Co	470
						Ni	9500

Ghi chú: 1- Wood và nnk. (1979), Ti lấy từ Wood và nnk. (1981);
2- McDonough và nnk. (1992); 3- Taylor và McLennan (1985); 4- Thompson (1982), ở đây thay Ba = 3,85 (Hawkes-worth và nnk., 1984), Rb, K, P từ manti nguyên thuỷ của Sun (1980); 5- Wood và nnk. (1979); 6- Sun và McDonough (1989): chondrit C1; 7- Bevins và nnk. (1984).

Bảng 1.3. Trị số (ppm) để chuẩn hoá các kim loại chuyển tiếp

	Chondrit					Manti nguyên thuỷ
	(1)	(2)	(3)	(4)	(5)	(6)	(7)	(8)	(9)
Sc	5,8				5,21				17
Ti	410	720	440	660	610	1300	1300	1230	1300
V	49	94	42	50	49	82	87	59	77
Cr	2300	3460	2430	2700	2300	3140	3000	1020	3140
Mn	1720	2590	1700	2500	1720	1010	1100	1000	1010
Fe		219000	171000	250700	265000	61000	65000	67000	60800
Co	475	550	480	800	470	110	110	105	105
Ni	9500	12100	9900	13400	9500	2110	2000	2400	2110
Cu	115	140	110	100		28	30	26	28
Zn	350	460	300	50		50	56	53	50

Ghi chú: 1- Langmuir và nnk. (1977); 2- Kay và Hubbard (1978) từ Mason (1971): chondrit, với Cu và Zn từ chondrit chứa carbon; 3- Sun (1982): chondrit C1; 4-Bougault và nnk. (1980); 5- Wood và nnk. (1979); 6- Sun (1982); manti nguyên thuỷ (nodul); 7- Sun (1982): manti nguyên thuỷ (mô hình nóng chảy từng phần); 8- Kay và Hubbard (1978): mô hình manti; 9- Jagoutz và nnk. 1979): trung bình 6 nodul siêu mafic nguyên thuỷ.

Bảng 1.4. Trị số (ppb) để chuẩn hoá PGE kim loại quý và chuyển tiếp đi cùng

Nguyên tố	Chondrit			Manti nguyên thuỷ
	(1)	(2)	(3)	(4)	(5)
Ni				2110000	2110000
Cu				28000	2800
Os	510	514	700	3,3	(4,0-5,6)
Ir	510	540	500	3,6	3,5
Ru		690	1000	4,3
Rh		200
Pt	1060	1020	1500		(7,0)
Pd	510	545	1200	4,0
Au	160	152	170	1,0	0,5
Re	35				0,1

Ghi chú: 1- Sun (1982): các chondrit C1; 2- Tài liệu biên soạn của Naldrett và Duke (1980): các chondrit C1; 3- Cocherie và nnk. (1989); 4- Tài liệu biên soạn của Brugmann và nnk. (1987): Manti nguyên thuỷ; 5- Jagoutz và nnk. (1979): trung bình của 6 nodul manti nguyên thuỷ.