TNN Kon Tum2

Tóm tắt: Trên cơ sở thực hiện đề tài “Điều tra đánh giá trữ lượng, chất lượng, hiện trạng sử dụng và định hướng khai thác bảo vệ tài nguyên nước tỉnh Kon Tum”, bài báo trình bày tổng hợp các kết quả đánh giá về trữ lượng và chất lượng nguồn nước mưa, nước mặt, nước dưới đất; hiện trạng sử dụng, và tính toán trữ lượng nước cho các nhu cầu sử dụng đến năm 2010 của tỉnh Kon Tum. Trữ lượng các nguồn nước và lượng nước tính toán cho tương lai đã được cân đối, từ đó đề ra các giải pháp cho quy hoạch, khai thác, sử dụng hợp lý, bền vững các nguồn nước trên địa bàn của tỉnh.

Kon Tum là tỉnh nằm ở phía bắc khu vực Tây Nguyên, có thế mạnh về tài nguyên đất, tài nguyên rừng, cây công nghiệp, cây nông nghiệp, đồng thời là một trong những địa bàn chiến lược an ninh quốc phòng quan trọng của nước ta. Diện tích tự nhiên của tỉnh là 9614,5 km², dân số 327570 người, mật độ trung bình 34,1 người/km². Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội hiện tại cũng như trong tương lai của tỉnh Kon Tum thì nhu cầu về lượng nước phục vụ cho ăn uống sinh hoạt, sản xuất công nghiệp, tưới cây nông nghiệp và các hoạt động kinh tế khác của tỉnh là một trong các vấn đề đang được đặt ra một cách cấp thiết. Vì vậy, để có đầy đủ cơ sở khoa học cho quy hoạch, đề ra các giải pháp khai thác, sử dụng bền vững tài nguyên nước trên địa bàn tỉnh, Uỷ ban nhân dân tỉnh Kon Tum đã cho phép Liên đoàn Địa chất thuỷ văn - Địa chất công trình miền Trung triển khai thực hiện đề tài “Điều tra đánh giá trữ lượng, chất lượng, hiện trạng sử dụng và định hướng khai thác, bảo vệ tài nguyên nước tỉnh Kon Tum".

Bài báo này trình bày tổng hợp các kết quả đã đạt được của báo cáo tổng kết đề tài sau 24 tháng thực hiện (2001-2002), lưu trữ tại Sở Khoa học Công nghệ tỉnh.

Báo cáo đề tài đã đánh giá toàn diện, đầy đủ tài nguyên nước trên địa bàn của tỉnh, có giá trị ứng dụng thực tiễn cao, do các kết quả được tính toán theo đơn vị hành chính cấp huyện, thậm chí có những loạt số liệu đến cấp xã. Từ các kết quả đó đã và sẽ cung cấp các thông tin, dữ liệu về trữ lượng, chất lượng, điều kiện khai thác của các nguồn nước phù hợp nhất, làm căn cứ cho việc đề xuất, áp dụng các giải pháp khả thi cho quy hoạch, quản lý, sử dụng và bảo vệ tài nguyên nước phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Kon Tum giai đoạn 2005 - 2010 và trong tương lai. Các kết quả chính của đề tài như sau:

I. TÀI NGUYÊN KHÍ HẬU TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH

Dựa vào số liệu khí hậu từ năm 1976 đến năm 2002, đã thành lập bản đồ đặc trưng các yếu tố khí hậu như bản đồ mưa năm, bản đồ bốc hơi năm. Lượng mưa trung bình năm trên các lưu vực thay đổi từ 1650 đến 2072 mm, tính mưa thiết kế với tần suất 50, 75 và 90% (Bảng 1), lượng bốc hơi trung bình năm trên các lưu vực từ 527 đến 918 mm (bảng 2). Ứng dụng phần mềm chuyên môn CROPWAT để tính toán lượng bốc hơi tiêu chuẩn mặt ruộng và lượng mưa hiệu quả với độ chính xác cao, gần đúng với điều kiện hấp thu nước mưa và bốc hơi trong thực tế.

II. TÀI NGUYÊN NƯỚC MẶT

Tài nguyên nước mặt trên 5 lưu vực của tỉnh được phân chia chi tiết từ hệ thống sông Sê San. Việc phân chia chi tiết các lưu vực sông đã tạo điều kiện dễ dàng cho việc tính toán cân bằng lượng nước theo nhu cầu sử dụng cho từng huyện của tỉnh Kon Tum. Thành lập bản đồ dòng chảy năm, tính toán dòng chảy trung bình các lưu vực, dòng chảy kiệt, dòng chảy ngầm, tổng lượng ẩm trên địa bàn và các đại lượng đặc trưng tài nguyên nước trên từng lưu vực (Bảng 2).

Bảng1. Kết quả tính mô hình phân phối mưa thiết kế với tần suất 50 , 75 và 90%

Trạm đo mưa	Tần suất %	Lượng mưa tháng (mm)
Trạm đo mưa	Tần suất %	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII	Cả năm
Kon Tum	50	1,1	7,0	39,2	109,8	196,2	215,1	297,3	313,9	291,1	170,5	42,0	3,3	1750,4
	75	0	1,9	13,8	64,2	115,5	141,3	219,2	229,7	207,5	91,7	16,3	1,2	1660,2
	90	0	0	2,0	44,1	97,5	103,7	169,3	187,6	162,0	68,4	2,1	0	1600,5
Ngọc Hồi	50	1,5	7,3	44,2	108,3	220,5	288,6	305,4	399,2	282,1	160,4	45,7	7,8	1801,2
	75	0	1,0	16,4	67,0	122,5	150,0	230,1	245,2	214,3	101,5	20,6	2,4	1670,5
	90	0	0,5	4,5	45,3	101,6	104,2	160,7	190,4	167,5	75,3	4,2	0	1553,4
Sa Thầy	50	1,3	4,5	28,7	105,6	217,2	278,5	307,3	323,9	278,1	155,4	40,9	1,5	1718,9
	75	0	1,2	15,6	78,1	150,0	167,5	240,3	245,0	213,8	110,0	25,4	0	1650,6
	90	0	0,6	5,7	40,9	117,0	120,5	171,2	189,0	158,9	85,0	14,3	0	1558,9
Đăk Glei	50	1,2	8,7	38,5	87,1	195,3	212,0	280,6	292,4	275,6	168,5	46,3	1,1	1720,4
	75	0	1,5	12,4	63,1	109,5	138,6	210,0	225,4	201,7	87,6	13,0	1,2	1590,7
	90	0	0	1,3	29,4	92,0	99,1	165,4	178,3	151,6	59,7	2,4	0	1540,0
Kon Plông	50	1,0	6,5	35,6	100,9	185,1	205,6	277,8	303,9	274,2	185,5	54,7	10,8	1725,3
	75	0	1,5	12,7	65,1	104,7	137,3	207,0	218,9	205,5	99,7	22,6	3,4	1680,4
	90	0	0	1,5	45,0	89,2	110,6	158,7	179,5	165,2	75,4	8,7	1,2	1615,7

Bảng 2. Đặc trưng tài nguyên nước tự nhiên các lưu vực sông

Lưu vực sông	Lượng mưa TB Xo (mm)	Lớp dòng chảy Yo (mm)	Lượng bốc hơi Zo (mm)	Dòng chảy mặt Yo (m)	Dòng chảy ngầm Yo (ng)	Hệ số dòng chảy (a)	Hệ số cấp nước (a1)	Hệ số bốc hơi (a2)
Đăk Pô Kô	1617	910	707	555	355	0,44	0,32	0,68
Krông Pô Kô*	1733	1132	601	821	311	0,55	0,34	0,66
Đăk Bla	1593	1066	527	626	440	0,51	0,44	0,56
Đăk Kấm + Đăk Le	1456	731	725	481	250	0,44	0,26	0,74
Sa Thầy + Ia Sia	1679	761	918	458	303	0,37	0,25	0,75

(*) Tính cho lưu vực suối Đăk Kan, Đăk Bsi và phần còn lại của sông Krông Pô Kô

Bảng 3. Trữ lượng nước hiện đang khai thác cho các nhu cầu

Huyện, thị xã	Trữ lượng khai thác từ giếng đào (m3/ngày)	Trữ lượng khai thác từ LK m3/ngày)	Trữ lượng khai thác từ điểm lộ và hệ tự chảy (m3/ngày)	Trữ lượng nước tưới năm 2002 (106m3)
Thị xã Kon Tum	1983	1295,5	201	16,95
Huyện Đăk Hà	2283	1066	112	5,95
Huyện Kon Plông	126	1063	252	2,94
Huyện Sa Thầy	437	1101	51	7,32
Huyện Đăk Tô	261	1084	129	11,3
Huyện Ngọc Hồi	83	1070,5	114	3,93
Huyện Đăk Glei	125	1065,5	445	11,24
Tổng	5298	7745,5	1304	59,63

Bảng 4. Nhu cầu nước theo các thời đoạn của tỉnh Kon Tum

Mục đích sử dụng nước	Nhu cầu nước theo các năm (106 m3/năm)			Tổng (106 m3/năm)
Mục đích sử dụng nước	2003	2005	2010	Tổng (106 m3/năm)
Tưới nông nghiệp	395,23	415,71	470,66	1281,6
Sản xuất công nghiệp	173,27	293,92	410,60	877,79
Chăn nuôi	10,24	11,21	11,93	33,38
Thuỷ sản	5,71	5,84	6,08	17,63
Ăn uống cho nông thôn	3,27	3,89	4,54	11,7
Ăn uống cho đô thị	4,74	4,89	5,05	14,68
Dịch vụ, du lịch	8,24	10,26	35,11	53,61
Tổng	600,7	745,72	943,97	2290,39

Bảng 5. Cân bằng giữa nhu cầu lượng nước năm 2010 với trữ lượng nguồn nước
hiện có ở mức đảm bảo 75%

Huyện, thị xã	Nguồn nước (106 m3)				Tổng nhu cầu nước (106 m3)	Cân bằng ± DW
Huyện, thị xã	Mưa hữu ích	Ngầm	Hồ chứa (*)	Tổng	Tổng nhu cầu nước (106 m3)	Cân bằng ± DW
Thị xã Kon Tum	30,82	1,19	12,8	44,81	260,82	-216,01
Huyện Đăk Hà	47,62	0,86	4,48	52,96	176,7	-123,74
Huyện Kon Plông	50,20	0,27	2,32	52,79	87,50	-34,71
Huyện Sa Thầy	56,27	0,37	5,48	62,12	95,27	-33,15
Huyện Đăk Tô	58,36	0,33	7,92	66,61	113,63	-47,02
Huyện Ngọc Hồi	50,72	0,28	3,12	54,12	99,92	-45,80
Huyện Đăk Glei	51,76	0,34	7,84	59,94	85,86	-25,92
Tổng	345,8	3,6	44,0	393,4	919,7	-526,4

(*) Chỉ tính cho số lượng hồ chứa hiện đang hoạt động đến năm 2002

Bảng 6. Công trình khai thác nguồn nước đến năm 2010

Huyện, thị xã	Công trình (đập, hồ chứa,)	Công trình, (lỗ khoan, giếng, hệ tự chảy)	Lượng nước kiệt nhất (106m3)	Diện tích tưới (ha)	Lượng nước đáp ứng (106 m3)	Lượng nước thừa, thiếu ± DW (106m3)
Thị xã Kon Tum	33	795	12,12	21882	102,41	± 7,38
Huyện Đăk Hà	42	492	7,48	22360	115,81	± 8,55
Huyện Kon Plông	14	212	4,49	7696	59,03	± 10,48
Huyện Sa Thầy	14	2189	5,77	10413	67,87	± 15,95
Huyện Đăk Tô	21	1361	8,25	12155	80,25	± 17,74
Huyện Ngọc Hồi	16	345	4,34	10815	66,95	± 18,62
Huyện Đăk Glei	13	52	7,84	5982	61,16	± 11,7
Tổng	153	5446	50,29	91303	553,48

Trên cơ sở các điều kiện hình thành, tàng trữ và khai thác các nguồn nước đã tiến hành phân chia tỉnh Kon Tum ra 4 vùng quy hoạch khai thác sử dụng nước. Phương pháp phân vùng dựa trên cách tính điểm cho các yếu tố của điều kiện phân vùng quy hoạch khai thác sử dụng nước. Sáu yếu tố được đưa vào tính điểm gồm: nước mưa, nước mặt, nước ngầm, địa hình và khả năng thi công công trình cấp nước, mật độ dân cư, mức độ phát triển kinh tế - xã hội. Căn cứ vào thang điểm của từng yếu tố, đã tiến hành tính điểm cho từng xã, từ kết quả tổng hợp điểm đã phân chia địa bàn tỉnh thành 4 vùng quy hoạch khai thác sử dụng nước: vùng rất thuận lợi cho quy hoạch gồm thị xã Kon Tum, thị trấn Đăk Hà và 3 xã thuộc thị xã Kon Tum; vùng thuận lợi gồm thị trấn Kon Plông và 10 xã; vùng tương đối thuận lợi gồm thị trấn Plei Cần, thị trấn Đăk Glei, thị trấn Đăk Tô và 19 xã; vùng khó khăn gồm 32 xã còn lại của tỉnh.

VII. NHỮNG VẤN ĐỀ KIẾN NGHỊ

Tuy đề tài này là công trình nghiên cứu tổng hợp tài nguyên nước, đầy đủ, toàn diện hơn so với các nghiên cứu không đồng bộ về các nguồn nước trên địa bàn tỉnh Kon Tum trước đây, song, là một vấn đề tổng hợp rất khó, vừa mang tính khoa học, tính kinh tế - xã hội và nhân văn mà những người tham gia nghiên cứu, thực hiện chưa tiếp cận được hết. Hơn nữa, các tài liệu quan trắc khí tượng, thủy văn và địa chất thủy văn có được đến nay trên địa bàn tỉnh là tài liệu theo hệ thống khu vực nhiều hơn là tài liệu cụ thể của một tỉnh, mặc dù khi thi công đề tài đã có bổ sung một điểm đo mưa và bốc hơi, nhưng khi tổng hợp, xử lý tính toán mới bộc lộ nhiều vị trí lưu vực thiếu tài liệu, nhất là quan trắc động thái thủy văn và địa chất thủy văn. Tài nguyên nước khoáng - nước nóng của tỉnh chưa được đánh giá cụ thể. Vì vậy, báo cáo này đưa ra các kiến nghị:

- Xây dựng cơ sở dữ liệu tài nguyên nước theo công nghệ thông tin (GIS), đồng thời xây dựng mô hình quản lý tài nguyên nước theo lưu vực;

- Đánh giá tiềm năng các nguồn nước khoáng - nước nóng, quy hoạch sử dụng chúng phục vụ du lịch, đóng chai, chữa bệnh và nghỉ dưỡng trên địa bàn tỉnh Kon Tum.

VĂN LIỆU

Ngô Tuấn Tú (Chủ biên), 1999. Nước dưới đất khu vực Tây Nguyên. Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam, Hà Nội, 188 tr.