TƯỞNG NHỚ GS.TSKH VŨ KHÚC - NHÀ CỔ SINH-ĐỊA TẦNG LỚN CỦA VIỆT NAM

TUỔI TRẺ ĐÃ GẮN LIỀN VỚI CÁC NẺO ĐƯỜNG NÚI RỪNG

Năm 1948, trong cuộc kháng chiến chống Pháp xâm lược các cơ quan trở về căn cứ cách mạng Việt Bắc, Vũ Khúc cũng được tuyển về công tác tại văn phòng Khu đoàn Thanh Niên Cứu quốc Liên khu Việt Bắc. Khi đó những thanh niên có trình độ học vấn trung học như Vũ Khúc không nhiều, nên sau đó theo nhu cầu xây dựng mạng lưới giao thông phục vụ chiến trường, Vũ Khúc được cử đi học Kỹ thuật Giao thông (1952-1953). Hoàn thành lớp học, anh tham gia khảo sát và xây dựng những con đường chiến lược phục vụ cho các chiến dịch Tây Bắc và Thượng Lào, như đường Vạn Yên - Xồm Lồm (Sơn La) và đường Sầm Nưa - Bản Ban (Thượng Lào). Bằng công sức lao động gian khổ trong điều kiện chiến tranh ở núi rừng Tây Bắc và Thượng Lào, Vũ Khúc đã góp phần mình trong xây dựng những con đường chiến lược phục vụ chiến dịch Điện Biên lịch sử.

Cuộc kháng chiến chống Pháp thắng lợi, từ năm 1956 Nhà nước mở nhiều trường đại học để đào tạo cán bộ khoa học, kỹ thuật cho công cuộc xây dưng Miền Bắc. Là một thanh niên trẻ có học vấn, có thành tích trong kháng chiến chống xâm lược Pháp, năm 1957 Vũ Khúc được cử về học trường Đại học Bách khoa Hà Nội mới được thành lập.

Dưới mái trường đại học, sinh viên Vũ Khúc không những học giỏi mà anh còn là một cây văn nghệ, thể thao nổi trội của Khoa Mỏ - Luyện kim và của Trường Bách khoa thuở đó. Trong mọi buổi sinh hoạt lớp của khóa II Khoa Mỏ-Luyện kim, mỗi khi có Vũ Khúc, không khí đều nhộn nhịp hẳn lên do khả năng văn nghệ của anh. Những ngày thực tập địa chất vất vả tại thực địa, giọng hát quyến rũ và các hoạt động văn nghệ khác của anh trong những buổi sinh hoạt tập thể đã giúp cả thầy và trò quên mệt nhọc sau những lộ trình trèo đèo lội suối.

DẤN THÂN VÀO NGHỀ ĐỊA CHẤT

Tốt nghiệp Đại học Bách khoa, kỹ sư địa chất Vũ Khúc có may mắn được tiếp cận với các chuyên gia Liên Xô trong việc thành lập bản đồ Địa chất 1:500.000 Miền Bắc Việt Nam (1961-1965). Từ đây bắt đầu cho sự nghiệp lao động khoa học đầy khó khăn nhưng hào hứng của Vũ Khúc. Anh được biên chế vào Đội khảo sát do Tiến sĩ A.E. Dovjikov dẫn đầu và anh lại về với địa bàn Tây Bắc quen thuộc từ thuở làm đường Vạn Yên - Xồm Lồm (Sơn La).

Nghề địa chất vốn có nhiều điều lý thú, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều nỗi gian truân và mạo hiểm. Đặc điểm này của nghề lại hợp với tư chất hăng say và có phần lãng mạn của kỹ sư trẻ Vũ Khúc. Gặp anh, bạn bè luôn luôn cảm nhận được sự hấp dẫn của nghề mà anh đang dấn thân. Anh khảo sát nhanh nhẹn, quan sát cẩn trọng và không nề hà bất kỳ một khó khăn gian khổ nào. Sự thông minh và đam mê khoa học, không ngại khó của anh đã nhanh chóng lọt vào mắt xanh của người thầy Liên Xô – Tiến sĩ Khoa học A.E. Dovjikov, và anh đã được thầy hết lòng chỉ bảo những tri thức mênh mông trong nghề địa chất. Tình thầy trò giữa thầy Dovjikov và anh bền vững hiếm có. Chính anh là người đã ở bên cạnh thầy vào những phút lâm chung của thầy ở thành phố bên bờ biển Baltic.

Thật khó tìm được câu chữ để nêu hết được gương lao động của Vũ Khúc trong thời kỳ này. Nhưng danh hiệu Chiến sĩ thi đua toàn quốc (1967) và tấm huân chương Lao động mà Vũ Khúc vinh dự được trao tặng khi đó đã phản ánh sự lao động quên mình của anh trong quá trình tham gia công trình thành lập Bản đồ địa chất Miền Bắc Việt Nam (1961-1965). Bước ngoặt của cuộc đời làm khoa học của Vũ Khúc cũng được xác định chính trong công tác lập bản đồ này.

Theo khuyến cáo của Tiến sĩ A.E. Dovjikov, kỹ sư Vũ Khúc cùng một số ít cán bộ khoa học địa chất trẻ được chọn để đi vào nghiên cứu một lĩnh vực mới lạ lúc đó đối với Việt Nam - Cổ sinh vật học. Người nghiên cứu cổ sinh vừa phải có kiến thức địa chất, lại vừa cần có hiểu biết về sinh học, nhưng yêu cầu thứ hai này lại là một thử thách đối với Vũ Khúc. Anh lại lao vào học thêm kiến thức về sinh học và anh đã thành công. Từ đây cuộc đời Vũ Khúc gắn liền với hoạt động khảo sát, nghiên cứu về Cổ sinh vật học và Địa tầng học.

LAO ĐỘNG KHÔNG MỆT MỎI CỦA NHÀ CỔ SINH - ĐỊA TẦNG HÀNG ĐẦU VIỆT NAM

Kết quả nhiều năm tháng miệt mài nghiên cứu đã đưa Vũ Khúc trở thành một trong những nhà khoa học hàng đầu của ngành khoa học mới mẻ này trong Địa chất học Việt Nam. Ông trở thành Tiến sĩ khoa học Địa chất - Khoáng vật học chuyên ngành Cổ sinh-Địa tầng (1990) và được phong học hàm Giáo sư (1991).

Nói về những thành công trong nghiên cứu khoa học của GS Vũ Khúc trước hết phải kể đến những kết quả nghiên cứu về hoá thạch Thân mềm Mesozoi. Kết quả nghiên cứu của ông là cơ sở cho việc phân chia hợp lý địa tầng Trias trong bản đồ địa chất các tỷ lệ khác nhau của Việt Nam. Những thành tựu nghiên cứu về địa tầng Jura tướng biển ở Việt Nam có điểm tựa vững vàng từ kết quả nghiên cứu Cúc đá do Vũ Khúc tiến hành trong nhiều năm.

Nếu trong Cổ sinh học việc mô tả loài mới không phải là thành tựu đáng nói đến của nhà nghiên cứu thì việc lập và mô tả giống mới được đánh giá cao. Trong số hoá thạch ngành Thân mềm ở Việt Nam có đến 8 giống và phụ giống thuộc quyền tác giả của Vũ Khúc và được đông đảo đồng nghiệp trong và ngoài nước sử dụng. Vũ Khúc đã để lại cho đời hơn trăm công trình khoa học được đăng tải trên các tạp chí khoa học trong và ngoài nước. Với vai trò chủ biên hoặc đồng chủ biên của Vũ Khúc, gần chục đầu sách chuyên khảo về địa chất và địa tầng Việt Nam được ấn hành.

Hợp tác quốc tế trong nghiên cứu Cổ sinh-Địa tầng cũng là một mảng GS Vũ Khúc quan tâm, ông là đồng chủ trì và thực hiện thành công Đề án hợp tác quốc tế IGCP 306 (Đối sánh Địa chất và Địa tầng Đông Nam Á). Trong khuôn khổ của Đề án này, nhiều Hội thảo quốc tế đã được tổ chức tại Hà Nội và Bangkok (Thái Lan). Những Hội thảo như vậy đã góp phần nâng cao hiểu biết về Địa chất-Địa tầng Đông Nam Á, đồng thời nâng cao vai trò và uy tín của Việt Nam đối với cộng đồng khoa học địa chất quốc tế.

Bên cạnh công tác nghiên cứu khoa học, GS Vũ Khúc đảm nhiệm tốt công tác quản lý khoa học. Nhiều năm ông là Trưởng phòng Nghiên cứu Cổ sinh-Địa tầng của Viện Địa chất & Khoáng sản; Giám đốc Trung tâm Thông tin Tư liệu địa chất, Giám đốc Bảo tàng Địa chất (1991-1996) của Cục Địa chất & Khoáng sản Việt Nam (nay là Tổng cục Địa chất & Khoáng sản).

Tài năng của Vũ Khúc thật đa dạng, bên cạnh việc nghiên cứu Cổ sinh và Địa tầng, một hoạt động khoa học khác rất có hiệu quả của GS Vũ Khúc là biên tập và biên dịch tóm tắt bằng tiếng Anh của các công trình do đồng nghiệp gửi đăng trên Tạp chí khoa học như Tạp chí Địa chất, Tạp chí Khoa học về Trái Đất, kể cả việc biên dịch nội dung tóm tắt sang tiếng Anh. Dù đã nghỉ hưu, nhiều năm liền cứ vào các ngày chẵn trong tuần, dù nắng hay mưa Vũ Khúc đều phóng xe máy từ bên kia cầu Chương Dương đến 6 Phạm Ngũ Lão tiến hành công việc biên tập các bản thảo của đồng nghiệp, nhất là của đồng nghiệp trẻ để đăng trên tạp chí Địa chất của ngành. Thấy ông vất vả có người bảo ông đang “vác tù và hàng tổng”, vì công việc biên tập ông làm gần như chỉ là một thứ lao động công ích. Nhưng với nghĩa đẹp nhất của “lao động công ích”, công việc biên tập của ông thực sự đã đóng góp cho chất lượng các ấn phẩm Địa chất học, đóng góp cho sự trưởng thành của những nhà địa chất trẻ. Qua việc ông biên tập và chỉnh biên bản thảo họ đã viết, các nhà địa chất trẻ đã nâng cao trình độ và lớn lên trong chuyên môn, hoàn thiện hơn cách thức diễn đạt nội dung khoa học.

Nhờ thông thạo ngoại ngữ, Vũ Khúc là tác giả và đồng tác giả của nhiều từ điển Anh-Việt, trong đó có Từ điển Địa chất Anh-Việt (NXB Khoa học và Kỹ thuật, 2005). Ông còn là dịch giả 2 đầu sách văn học do Nhà xuất bản Văn học ấn hành, trong đó có quyển “Những chủng tộc khác” của Herbert Wild (tức Deprat).

SỐNG GIỮA TÌNH THÂN VÀ SỰ QUÝ TRỌNG

Một đặc điểm nổi bật trong tính cách của Vũ Khúc là dù đã cao tuổi, ông luôn luôn tươi vui, dễ gần đối với cộng đồng. Bạn bè, đồng nghiệp học được ở ông đức tính sống tình nghĩa, vị tha và chung thủy với bạn bè.

Cùng với nhiều cống hiến được đánh giá cao trong Địa chất học nước nhà, GS Vũ Khúc luôn luôn quan tâm đào tạo các nhà khoa học trẻ kế thừa. Nhiều cán bộ nghiên cứu Địa chất đã trưởng thành dưới sự hướng dẫn, sự dìu dắt của ông.

Chăm lo cho sự phát triển đội ngũ nghiên cứu khoa học Cổ sinh-Địa tầng, GS Vũ Khúc là một trong những người đặt nền móng cho sự hình thành Hội Cổ sinh-Địa tầng Việt Nam. Ông là Ủy viên Thường vụ và Phó Chủ tịch của Hội Cổ sinh-Địa tầng Việt Nam trong nhiều khóa.

Cuộc đời và sự nghiệp khoa học của Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Vũ Khúc là một tấm gương nổi bật về tinh thần đam mê, miệt mài nghiên cứu và ý chí vươn lên, ông là nhà khoa học nổi tiếng trong chuyên môn của mình, là người bạn thân tình của nhiều đồng nghiệp.

Ông và phu nhân - bà Vũ Kim Dung, luôn luôn có nhau trong mọi niềm vui và nỗi gian truân của suốt cuộc đời. Niềm hạnh phúc lớn của đời ông là có người vợ hết lòng vì chồng con như bà Kim Dung. Bà là một mẫu người phụ nữ Việt Nam điển hình của đất Hà thành. Là một trí thức, thông hiểu sự đam mê khoa học của ông nên bà dành mọi ưu ái cho chồng con, hết mực yêu chồng thương con. Khó đánh giá hết được công lao lớn của Bà trong mọi thành công khoa học mà ông đã cống hiến cho đời. Sinh thời, GS Vũ Khúc cũng đã từng tâm sự về điều này với bạn bè thân thiết.

Với cống hiến và thành quả khoa học sáng tạo của ông trong hơn 60 năm lao động vì sự nghiệp Địa chất, GS Vũ Khúc đã được nhận những phần thưởng cao quý. Ông đã vinh dự được nhận Huy hiệu 60 năm tuổi Đảng (2010), Huy hiệu Kháng chiến chống Pháp (1954), Huân chương Lao động Hạng 3 và Chiến sĩ thi đua toàn quốc (1967), Huân chương kháng chiến chống Mỹ hạng 2. Trong công trình được giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học & Công nghệ (2005) - Bản đồ Địa chất Việt Nam tỷ lệ 1: 500.000, Vũ Khúc là cộng tác viên và cố vấn khoa học. Những phần thưởng ông được nhận dường có phần khiêm nhường, nhưng phần thưởng cao quý nhất đối với ông còn là sự kính trọng, lòng yêu quý của bạn bè, đồng nghiệp đối với ông.

Kỷ niệm sinh nhật lần 80 của GS.TSKH Vũ Khúc (đứng cạnh ông là phu nhân của ông – bà Vũ Kim Dung).

Hồi 16 giờ 25 phút ngày 21 tháng 1 năm 2012, Giáo sư Vũ Khúc đã vĩnh biệt chúng ta về cõi vĩnh hằng, nhưng những gì ông để lại trong lòng người và những gì ông để lại dấu ấn trong kho tàng khoa học địa chất Việt Nam sẽ còn lại mãi mãi với đời.

TỔNG CỤC ĐỊA CHẤT VÀ KHOÁNG SẢN,

TỔNG HỘI ĐỊA CHẤT VIỆT NAM,
HỘI CỔ SINH - ĐỊA TẦNG VIỆT NAM,

TẠP CHÍ ĐỊA CHẤT,
BẠN BÈ VÀ ĐỒNG NGHIỆP.